Tijdens de workshop dierenfotografie heb je het ongetwijfeld voorbij zien komen: DOF, oftewel Depth of Field, op zijn Hollands gezegd "scherpte-diepte". Het woord zegt het al een beetje; de scherpte-diepte van je foto, oftewel het deel wat scherp wordt. Mocht je geen workshop bij mij gevolgd hebben dan heb je er wellicht op een andere manier al eens van gehoord of over gelezen.
Technisch gezien lijkt het ingewikkeld en ik moet eerlijk toegeven dat ik tijdens mijn werk als fotograaf dit ook echt niet uit mijn hoofd zomaar even ter plekke uit kan rekenen. Gelukkig zijn er anno 2023 hele mooie apps en websites beschikbaar om de DoF in je foto te berekenen. Daarnaast is het een kwestie van vaak en veel doen, zodat je weet wanneer je hiermee in de problemen komt om je onderwerp of onderwerpen goed scherp op de foto te krijgen.
Waarom wil je de scherpte-diepte van je foto weten?
Wanneer ik fotografeer op 200mm met diafragma F/2.8 en ik lig 3 à 4 meter van mijn onderwerp af - meestal is dit onderwerp een hond - dan weet ik inmiddels uit ervaring dat mijn scherpte-diepte zo uit het hoofd behoorlijk klein is (rond de 6 cm) maar dat ik het net ga redden om de ogen goed en mooi scherp te krijgen. Een hond met een langere puntneus heeft dan wel een onscherpe neus als hij of zij mij recht aankijkt.
Wanneer ik een standfoto maak van een hond voor een fokker, waarbij je dus een statische foto van de zijkant van een staande hond wilt maken, ga ik het niet redden met die 6 cm. Omdat ik een bepaalde compositie wil, waarbij de gehele hond mooi op de foto komt maar er ook wat ademruimte om de hond heen zit, kan ik wat verder weg liggen en kies ik ervoor om helemaal in te zoomen tot 200mm vanwege de mooie compressie die een lange brandpuntsafstand geeft. Omdat ik hierbij echt wil dat de hond helemaal scherp is en de achtergrond zo blurry mogelijk, want dan valt het onderwerp in de foto nog meer op, zoek ik echt de grens op van de minimale scherpte-diepte die ik nodig heb.
Met die 6 cm krijg ik dan een oog scherp, maar als de hond iets schuin staat, wordt het achterlijfje al een beetje onscherp. De scherpte-diepte van 6 cm is dan dus gewoon te klein om de gehele hond mooi scherp te krijgen. Een teckel is bijvoorbeeld ongeveer 20-25 cm breed van schouder tot schouder, dus een scherpte-diepte van ongeveer 10-15 cm heb ik wel nodig als ik wil dat zowel het oog, de neus als de schouder en de staart scherp worden. Zie hieronder een voorbeeld van een standfoto, waarbij je dus wil dat de gehele hond scherp wordt maar de achtergrond ook gewoon voorzien is van een fijne bokeh.
Deze foto is gemaakt op 200mm (brandpuntsafstand) met een sluitertijd van 1/320 en een ISO van 500 met een diafragma van f/2.8. In dit geval lag ik ongeveer 7 a 8 meter van het onderwerp af wat zorgde voor een "veilige" DoF van ongeveer 20 - 25 cm wat voldoende is om de gehele hond scherp te krijgen, ondanks dat hij een klein beetje schuin stond. Door dus de afstand tussen mijn camera en het onderwerp te vergroten, vergroot ik de scherpte-diepte.
Wat is scherpte-diepte (DoF) nou precies?
De scherpte-diepte, oftewel DOF; Depth of Field in het engels, is het gedeelte van een foto wat scherp wordt afgebeeld. Wanneer er een klein deel scherp is in de foto, heb je het over een kleine scherpte-diepte. Wanneer een groot deel scherp is in de foto, heb je het over een grote scherpte-diepte. Een kleine scherpte-diepte zorgt ervoor dat het onderwerp wat je fotografeert enorm opvalt en dus uit de foto springt ten opzichte van de achtergrond. Een zachte, blurry achtergrond wordt ook wel “bokeh” genoemd.
De scherpte-diepte van de foto wordt bepaald door de opening van het diafragma, de brandpuntsafstand, de afstand tussen jouw camera en het onderwerp dat je fotografeert en wat voor type camera je hebt (de sensor). Crop camera’s hebben een crop factor van gemiddeld x1,5 wat van invloed is op je brandpuntsafstand en dus ook op de DoF van je foto. Daarom is het van belang dat je bij een DOF-meter ook altijd het juiste merk en type camera invult.
Een scherpte-diepte van bijvoorbeeld 20 cm betekent dat vanaf het scherpstelpunt gezien - als je bijvoorbeeld scherp stelt op de ogen - 10 cm ervoor en 10 cm erna ook scherp wordt. Je scherpstelpunt is dus het midden van de DoF, makkelijk gezegd.
Een kleine scherpte-diepte
Bij dierenfotografie - en met name portretten - is het erg mooi om het gezicht en dan met name de ogen van het dier scherp te krijgen maar de voor- en achtergrond onscherp. Je kent het wel; die smeuïge "blurry" achtergrond met als het even kan dus mooie bokeh of zelfs bokeh-bollen. De scherpte-diepte van je foto kun je beïnvloeden door de volgende onderdelen aan te passen:
De opening van het diafragma open (laag f-getal) of dicht(er) zetten (hoog f-getal)
De brandpuntsafstand van je lens aanpassen
De afstand tussen jou en het onderwerp vergroten of verkleinen
Hieronder een voorbeeld van een kleine scherpte-diepte. Deze foto is gemaakt op 175mm (brandpuntsafstand) met een diafragma van f/2.8 en ik lag op de grond ongeveer op 6 - 7 meter afstand van de hond. Zijn gezicht is mooi scherp, maar de voorpoten al bijna niet meer, zo klein was de scherpte-diepte in deze foto. Je ziet ook heel mooi dat het muurtje naast de hond zich op dezelfde "diepte" bevindt als het gezicht, waardoor deze ook scherp is. De klimop valt er net achter en wordt samen met de rug van de hond al niet meer scherp.
Deze foto is gemaakt op 175mm (brandpuntsafstand) met een sluitertijd van 1/500. Het diafragma stond op f/2.8 en de ISO op 320. Ik lag ongeveer op 6 a 7 meter van de hond af en de DoF was hier ongeveer rond de 20 - 25 cm.
Hierboven zie je twee voorbeelden van foto's met een zeer kleine scherpte-diepte (DoF). Bij de hond zie je dat de neus al niet meer scherp is. Bij de leguaan zie je goed hoe de struiken op de voorgrond mooi onscherp zijn door de kleine scherpte-diepte. Soms is de DoF in je foto dus zo klein, dat enkel de ogen van de hond scherp zijn en de neus bijvoorbeeld al niet meer. Wil je graag dat ook het neusje van de hond scherp is? Dan moet je ergens iets aanpassen om de scherpte-diepte te vergroten, bijvoorbeeld:
Het diafragma dichter zetten (f-getal omhoog)
Minder inzoomen (brandpuntsafstand aanpassen, korter maken dus)
Verder weg van het onderwerp gaan staan
Omdat je in dit geval nog steeds het hondje in zijn geheel op de foto wil hebben, dus de compositie niet wilt aanpassen, dan kun je in dit geval enkel het diafragma aanpassen, dus het f-getal omhoog gooien. Je kunt dan de compositie zo behouden, maar er wordt meer scherp in je foto. Zie hieronder een voorbeeld en de instellingen die nodig zijn in deze situatie om voldoende scherp te hebben in deze foto: oftewel het de gezichten van de honden.
Wanneer je ervoor kiest om het diafragma op f/2.8 te houden, kan je kiezen voor een andere brandpuntsafstand om meer scherp te krijgen in je foto. Ook kun je, wanneer je de brandpuntsafstand wilt behouden, ervoor kiezen om verder weg van het onderwerp te gaan staan, zitten of liggen. Echter verandert dus bij deze laatste twee aanpassingen de compositie van je foto.
Hierboven een mooi voorbeeld van twee foto's waarbij in ieder geval het gezicht van de hond in zijn geheel scherp is. Bij de eerste foto komt dit omdat het hondje opzij kijkt. Hierdoor komt haar lange snuitje precies in het kleine scherpstel-gebied terecht. Bij de tweede foto heb ik meer afstand genomen van de hond. Een Berner Sennen is logischerwijs veel groter dan een teckel en om een beetje dezelfde soort compositie te krijgen moet ik meer afstand nemen van de hond om hem er in zijn geheel op te krijgen. Echter, zie je bij beide foto’s dat een deel van de hond al niet meer scherp is. Bij de teckel is dat het achterlijfje, bij de Berner Sennen zijn dat de voorpoten en het achterlijf.
Wat zijn mooie lichtgevoelige lenzen waarmee je een kleine DoF kunt creëren?
Een mooi voorbeeld van een fijne lichtgevoelige portretlens die betaalbaar is, is de 50mm f/1.8 portretlens. Deze is er al vanaf € 90 tot € 450 van verschillende merken en voor verschillende camera’s. Zie hieronder twee voorbeeldfoto's gemaakt met deze 50mm lens en daarnaast de instellingen van elke foto en de bijbehorende scherpte-diepte.
Beide foto's zijn gemaakt met een 50mm lens, waarbij ik meer en minder afstand heb genomen van het onderwerp. Je ziet bij de eerste foto dat de hele arend scherp is en bij de tweede foto alleen zijn ogen en eigenlijk zijn snavel al niet meer.
Beide foto's zijn genomen met dezelfde brandpuntsafstand van 50mm en hetzelfde diafragma van f/2.2 alleen ik ben zelf een paar stappen voor- en achteruit gegaan. Ik heb dus de afstand tussen mijn camera en het onderwerp verkleind op de tweede foto, waardoor de scherpte-diepte een stuk kleiner wordt. Op de eerste foto zal ik op ongeveer op 2,5 - 3 meter afstand van de vogel hebben gestaan wat een scherpte-diepte gaf van 30-45 cm, op de tweede foto iets minder dan een meter wat een scherpte-diepte geeft van in dit geval ongeveer 3 cm.
Een zeer bekende lens voor het fotograferen van dieren en honden is de 70-200 f/2.8. Dit is mijn favoriete lens en ik doe bijna al mijn hondenfotografie fotoshoots hiermee. In de vogelhut heb ik naast mijn ultrazoomlens (500mm) ook altijd deze 70-200mm bij de hand voor wanneer een eekhoorn of vogel heel dichtbij de hut komt. Hieronder een voorbeeldfoto van een eekhoorn met een mooie kleine scherpte-diepte, met de bijbehorende instellingen en de bijbehorende DoF.
Deze foto is genomen op 200mm, sluitertijd 1/1000, ISO 1.250 en diafragma f/2.8, gemaakt met mijn vorige crop-camera (Nikon D7200) waardoor de scherpte-diepte in dit geval ongeveer 8-10 cm was. Ik zat op ongeveer 5-6 meter van de eekhoorn af. Had ik deze foto genomen met mijn nieuwe Nikon Z7II (andere sensor, want fullframe) was de scherpte-diepte ongeveer 15 cm geweest.
Verder kun je ook op F/5.6 of F/6.3 een schitterende kleine scherpte-diepte creëren, mits je flink kunt inzoom. Een voorbeeld is de 150-600mm of de 200-500 of de 100-400mm lenzen die je kunt vinden van o.a. merken als Nikon, Canon en Sigma. Hieronder een voorbeeld van een foto gemaakt op 500mm met diafragma f/5.6, waarbij ik zo dicht mogelijk op het onderwerp sta (dichterbij het onderwerp staan, verkleind de scherpte-diepte) en zoveel mogelijk inzoom en dus de foto maak op 500mm met een diafragma van f/5.6.
Bij de bovenste twee foto's is de achtergrond behoorlijk ver weg t.o.v. het onderwerp. Doordat deze afstand zo groot is, is de achtergrond ontzettend blurry. Dit gecombineerd met een kleine scherpte-diepte - doordat het diafragma op f/5.6 staat, de foto genomen is op 500mm en de vogels redelijk dichtbij de hut zaten - maakt dat het contrast tussen het scherpe onderwerp en de onscherpe achtergrond nog groter is. Dit krijg je o.a. doordat een zoomlens zorgt voor compressie in foto's. Hoe langer de brandpuntsafstand, hoe groter de compressie.
Het berekenen van DoF
Er zijn verschillende online tools om de scherpte-diepte van je foto te berekenen, wat vooral heel belangrijk is als je meerdere onderwerpen op de foto zet, een minimale scherpte-diepte wilt bereiken maar toch beide onderwerpen scherp wilt hebben. Ook is het handig om te weten hoe groot of klein je scherpte-diepte is, omdat je bijvoorbeeld graag wil dat bij een dier met een lange snuit of snavel, ook dat deel scherp wordt in je foto.
Zie hieronder een voorbeeldfoto van 2 honden waarbij beide precies gelijk naast elkaar zitten, of in ieder geval waarbij hun ogen op dezelfde lijn zitten binnen de marge van de scherpte-diepte. Bij het fotograferen van meerdere personen of dieren is het dus belangrijk om te weten hoe groot (of klein) je DoF is om zeker te weten dat van alle dieren (of mensen) de ogen of het hele gezicht scherp is.
Foto genomen met de Nikon D7200, op 50mm, f/2.5, sluitertijd 1/400 en ISO 320. Ik zat op nog geen meter van de honden af waardoor de scherpte-diepte hooguit 3-4 cm zal zijn geweest. Hierdoor zijn de ogen net scherp, maar de neus en zelfs de oren al niet meer. Echter, hun beide ogen vielen exact in het scherpstel-gebied omdat ze precies naast elkaar zaten met hun kop.
Zie hier een handige link om de DoF in je foto te berekenen: https://www.photopills.com/calculators/dof
Er zijn ook verschillende apps om je DoF mee te berekenen. Voor iPhone gebruik ik zelf de “Simple DOF” welke een paar euro kost. Voor Android zijn er ook meerdere vergelijkbare apps, zoek even op “DOF” of “DOF calculator” in de app store.
Waarom de grens van de scherpte-diepte opzoeken?
Je kunt natuurlijk je camera zo instellen dat je altijd een flink scherpte-diepte hebt, dus knijp je het diafragma behoorlijk dicht. Bij landschapsfotografie is dit bijvoorbeeld vaak wenselijk: je wilt het hele beeld scherp hebben en aangezien je hier gebruik kunt maken van een statief, ben je niet gebonden aan sluitertijden. Die kun je flink laag zetten, immers je camera staat veilig en stevig op een statief.
Bij bewegende dieren is dat een stuk lastiger; je kunt je sluitertijd bij een beweeglijk dier nou eenmaal niet heel laag zetten, omdat je de beweging wilt bevriezen en het dier scherp op de foto wilt hebben. Door de hoge sluitertijden bij dierenfotografie komt er veel minder licht binnen op de sensor van je camera dan wanneer je de sluitertijd laag kunt houden. Je zit dus meestal met een “beperking” bij dierenfotografie en dat is de hoge sluitertijd.
Het is dus ook fijn om het diafragma zo ver mogelijk open te zetten, niet alleen vanwege de mooie kleine scherpte-diepte, maar ook gewoon om technisch gezien zoveel mogelijk licht op de sensor van je camera te krijgen. Immers, hoe verder je het diafragma open zet, hoe meer licht er binnen komt op de sensor. Je kunt hierdoor - meestal - je ISO ook zo laag mogelijk houden.
Hoewel een hoge ISO soms nou eenmaal niet te vermijden is, kan deze zorgen voor ruis in je foto. Hierover is tijdens de workshop ook heel veel uitleg gegeven, en ook daar zijn oplossingen voor natuurlijk. Wil je hier meer over weten, schrijf je dan in voor één van mijn workshops voor beginners of masterclasses voor gevorderden met als thema dierenfotografie in de dierentuin of hondenfotografie.
Photoshop biedt uitkomst
Omdat ik, en veel andere huisdier-fotografen met mij, die kleine scherpte-diepte zo mooi vind, kan dit een ‘beperking’ zijn tijdens het fotograferen van meerdere huisdieren. Als je bijvoorbeeld twee honden samen op de foto wil zetten met een kleine scherpte-diepte moeten hun ogen exact in het scherpte-diepte gebied vallen. Dit lukt niet altijd en daarom kan het een uitkomst zijn om de honden apart te fotograferen op dezelfde locatie en deze twee portretten vervolgens samen te voegen. Hierbij biedt dus Photoshop een mooie uitkomst.
Wil jij dit leren? Je kunt ook bij mij cursussen fotobewerking volgen. Je vindt meer informatie over de basiscursus fotobewerking op de website, maar op verzoek kun je ook een cursus voor gevorderden aanvragen. Tevens kunnen we dit samenvoegen met een theorie en praktijkgedeelte hondenfotografie of dierenfotografie in de vorm van een masterclass voor gevorderden. Neem hiervoor contact met mij op via info@pixiefoto.nl.
De honden zijn afzonderlijk van elkaar op de foto gezet met een mooie kleine scherpte-diepte en vervolgens aan elkaar vast geplakt in Photoshop. Hieronder een voorbeeld van een heel nest met pups en moederhond die allemaal afzonderlijk zijn gefotografeerd en vervolgens in Photoshop zijn samengevoegd tot één foto.
Workshop dierenfotografie
Wil jij meer weten over dierenfotografie, scherpte-diepte en het handmatig instellen van je spiegelreflex of systeemcamera en heb je mijn workshop nog niet gevolgd? Meld je dan nu aan voor de eerstvolgende workshop dierenfotografie in Aquazoo of de workshop hondenfotografie! Ik leer je in een dag de basis van de belichtingsdriehoek en het handmatig instellen van je camera voor het maken van perfect belichte dierenportretten en actiefoto’s.
We starten met een stukje theorie over sluitertijd, diafragma en ISO-waarden en ik geef heel veel tips over het fotograferen van dieren. Na een gezellige lunch gaan we met elkaar de theorie in de praktijk brengen met prachtige modellen! Je vindt hier alles over de workshops & masterclass dierenfotografie.
De komende tijd hoop ik nog meer te kunnen vertellen over verschillende onderwerpen die te maken hebben met het fotograferen van (wilde) dieren en honden via mijn blogs op deze website. Schrijf je in voor de nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van de nieuwste blogs en nieuwe cursusdata voor de workshops, masterclasses en cursussen.
Comments